Morgen opent de bijzondere expositie Rijk in Groningen – Borgen en Stadspaleizen, 1600-1800 in het Groninger Museum. Ik mocht vanochtend al een kijkje nemen bij de voorbezichtiging van de tentoonstelling! Lees en kijk snel verder voor een exclusieve sneak peek!
Op mijn ontdekkingstochten door Groningen fiets ik regelmatig langs indrukwekkende borgen, mooie herenhuizen en eeuwenoude landgoederen. Vroeger, en met name in de 17e en 18e eeuw, waren er echter veel meer borgen dan nu. Sterker nog, de bewoners van de Ommelander borgen hadden vaak ook een groot huis in de stad en de rijke burgers van de stad hadden buitenverblijven in Haren of langs de diepen in de Veenkoloniën. Hoewel de meeste borgen en stadspaleizen inmiddels grotendeels verdwenen zijn, stuit ik nog wel vaak op de meest wonderlijke verhalen over deze bouwwerken en hun bewoners. Groninger adellijke families, heb ik inmiddels ontdekt, waren redelijk excentriek. En nu komen ze opnieuw tot leven.
Door de onderlinge rivaliteit van deze adelijke families, die hun macht aantoonden met rijkdom, zijn er ontelbare bijzondere voorwerpen voor hen gemaakt door kunstenaars, zilversmeden, meubelmakers, houtsnijders en glas-in-loodschilders. De meeste objecten zijn verdwenen, maar uit bewaard gebleven afbeeldingen, bouwfragmenten en huisraad is de rijkdom nog te zien. De tentoonstelling Rijk in Groningen – Borgen en Stadspaleizen 1600-1800 brengt de grootste schatten samen.
Vanochtend mocht ik alvast een kijkje nemen in het museum. De conservator, Egge Knol, draagt een vrolijk gekleurde vlinderstrik en vertelt ons met veel enthousiasme over Groninger borgen en stadspaleizen, het idee achter de tentoonstelling en de verschillende museumstukken. De directe aanleiding voor de expositie is de uitgebreide collectie afkomstig uit de Hanckemaborg, een verdwenen borg in Zuidhorn. Toen deze borg in 1877 gesloopt werd, is het gehele interieur meegenomen en, zoals Knol dat zegt, “aan de zwier gegaan”. In de loop der jaren heeft het Groninger Museum al heel wat zilver en familieportretten teruggevonden en gekocht. Maar de grote klapper is de omvangrijke collectie antiek die een aantal jaren geleden verworven werd van een erfgenaam van de voormalige bewoners, de familie Clant. Samen met pronkstukken uit andere borgen en stadspaleizen zijn deze aanwinsten nu geëxposeerd in het museum.
Na de introductie krijgen we een rondleiding door de verschillende zalen van de expositie. Met open mond bekijk ik de schilderijen, het zilver, de familiewapens en alle andere schatten. Een klein maar schitterend portretje van Maurits Clant van de Hanckemaborg, vervaardigd op koper door Hermannus Collenius in 1690-1695. Een bierpul van kokoshout. Een marmeren engel van Rombout Verhulst uit 1669. Behang uit de verdwenen borg Dijksterhuis. Een zandstenen leeuw met het wapen van Ripperda uit 1676. En ik ben een beetje verliefd geworden op een schroefdaalder uit 1635: een munt ter grootte van een daalder die kan worden opengedraaid. In de daalder zijn twee miniatuurportretten verborgen: van het echtpaar Geertruida Alberda en Johan Lewe van Middelstum, die op Borg Ewsum in Middelstum woonden. Zucht, met al die prachtige stukken kan ik hier wel een hele dag rondlopen!
De laatste zaal is wellicht, in zijn geheel, het topstuk van de expositie: een reconstructie van een kamer uit het Huis met de Dertien Tempels, dat aan de Oude Boteringestraat in de Stad stond. In dit stadspaleis bevond zich vroeger een kamer waarvan de wanden én het plafond geheel beschilderd zijn door Collenius, in opdracht van de bewoners Thedorus van Brunsveld en Margaretha Aikema Emmius. Deze schilderingen zijn verbeeldingen van verhalen uit de klassieke oudheid, ontleend uit het boek van Livius. Toen het interieur aan het begin van de twintigste eeuw uitgebroken werd, kwam een gedeelte van de kamer via via terecht in Amerika. Daar stonden de wanden en het plafond opgeslagen in een schuurtje naast het zwembad van een verzamelaar. Deze stukken zijn in 1998 overgekocht door het Groninger Museum en, afgezien twee grote schilderijen en beide bovendeurstukken, is de kamer is nu weer bijna in z’n geheel te bewonderen. Zó tof!
De tentoonstelling laat zien hoe de voorname families in Groningen hun rijkdom etaleerden. De aanwezige stukken vertellen verhalen over de wereld, de tijd en het leven van hun voormalige eigenaren. En, zoals iemand vandaag terecht zei, het laat zien dat de Gouden Eeuw niet gelimiteerd is tot Amsterdam, Delft of Leiden – ook in Groningen was het de Gouden Eeuw, en dat is nog duidelijk te zien aan alles wat overgebleven is. Kortom: een ieder met een hart voor kunst, de Gouden Eeuw, Groningen en Groningse geschiedenis, zal bij deze tentoonstelling zijn of haar hart kunnen ophalen.
En heb je, net als ik, na het bekijken van de expositie de smaak te pakken en nog lang niet genoeg van Groninger borgen? Dan kun je deze zomer mee met een speciale borgenbus vanuit het Groninger Museum naar de Fraeylemaborg, de Menkemaborg, Nienoord of Verhildersum. Elke zondag is er een excursie naar één van de museale borgen in Groningen, waarbij je ook nog een interessante culturele plek in het Groningse landschap aandoet. Superleuk!
En dan nu de sneak peek… Hieronder kunt u alvast een paar van de tentoongestelde schatten bekijken!
Hermannus Numan (Ezinge, 1744 – 1820 Amsterdam)
Unico Michiel de hertoghe van Feringa (Groningen 1676 – 1735 Lutjegast)
Olieverf op doek, 1695 – 1700
Schenking mevr. W. De Blécourt en mevr. Rinkes-De Blécourt, 1984
Collectie Groninger Museum
Unico Michiel de hertoghe van Feringa was gecommitteerde van de raad der Ommelanden en curator van de Groninger Universiteit en volgde zijn broer Onno Jacob op als borgheer te Feringa in Grootegast.
Henk Helmantel
1976, Hanckemaborg bij Zuidhorn
Foto Art Revisited
JAN JANSZ DE STOMME (Franeker, 1615 – 1657 Groningen)
Duurt Sirps Elema Tho Allersma (Ezinge 1618 – 1682 Ezinge)
Olie op paneel, 1646
Aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt, 1899
HERMANNUS COLLENIUS (Kollum 1650 – 1721 Groningen)
Vanitas stilleven
Olieverf op doek, 1669 – 1720
Legaat G. Gzn. W. Bakker, 1919
JAN JANSZ DE STOMME (Franeker, 1615 – 1657 Groningen)
Evert (Middelstum 1654 – vóór 1681) en Reint Lewe tot Middelstum (Middelstum 1656 – 1704 Middelstum)
Olieverf op doek, 1757
Aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt, 1981
J. STOMMER
De borg Ewsum te Middelstum
Olieverf op doek, 1800 – 1900
Legaat J. A. Scholten-Lewe, 1940
HERMANNUS COLLENIUS (Kollum 1650 – 1723 Groningen)
Allegorie op het goede bestuur / allegory on the good governance
Inventarisnummer: 1992.0419
Nieuwsgierig geworden? De expositie Rijk in Groningen – Borgen en Stadspaleizen, 1600-1800 loopt van 27 mei t/m 12 november 2017.
Met dank aan het Groninger Museum.
© Sanne Meijer, 2017