Laatst bracht ik een bezoekje aan het kerkhof van Finsterwolde. Ik was op zoek naar het bijzondere grafmonument van Eltjo Siemens, die in mei 1929 in Finsterwolde werd doodgeschoten. Op zijn graf staat te lezen: ter herinnering aan onze in staking gevallen kameraad Eltjo Siemens. De 5000 stakers van Oost-Groningen. Daar moest ik meer van weten!
De landarbeidersstaking van 1929
De landarbeidersstaking van 1929 in Oost-Groningen was het langste en grootste arbeidsconflict uit de geschiedenis van het Nederlandse platteland. De staking duurde meer dan vijf maanden, en op het hoogtepunt namen ruim 5000 arbeiders deel. Zo’n 750 boerenbedrijven hadden te maken met de staking. Het conflict ging in feite echter niet alleen om hoger loon. De staking etaleerde een landelijke politieke strijd die veel breder was dan een lokaal werkgevers-werknemersconflict. De stakers kregen steun van de gehele linkse arbeidersbeweging, zowel van de socialisten als van de communisten. De boeren speelden in op de angst voor oproer en revolutie, en schaarden daarmee de meer confessionele -christelijke- partijen achter zich. De landarbeidersstaking van Oost-Groningen was het slagveld van twee politieke stromingen.
De moord op Eltjo Siemens
Op de avond van dinsdag 28 mei 1929 verzamelde zich een groep stakers voor hotel ‘De Unie’ in Finsterwolde. Ze hadden namelijk gehoord dat er ‘onderkruipers’ onderweg waren naar de Finsterwolde: door boeren ingehuurde arbeiders uit andere delen van Nederland. In werkelijkheid bleek het echter om een tweetal bloembollenkopers uit Andijk te gaan. Net toen de rust weder leek te keren voor het hotel, arriveerden er een aantal stakers uit het nabijgelegen Beerta. Ze waren op oorlogspad. De aanwezige marechaussees werden uitgescholden en hotel ‘De Unie’ werd bekogeld met stenen. Met knuppels en revolvers ging de marechaussee de stakers te lijf.
Eltjo Siemens, een dertigjarige groenteventer uit Finsterwolde, stond op dat moment in de deurpost bij een tabakszaak en sloeg het opstootje van een afstandje gade. Maar opeens boorde één van de kogels van de marechaussee zich door een ruit en bleef steken in de buik van Siemens. Hij werd afgevoerd naar het ziekenhuis in Winschoten, waar hij de volgende dag overleed.
Martelaar
Het socialistische dagblad Het Volk kopte dat Siemens in koelen bloede is afgemaakt. De landarbeiders hadden nu een martelaar. Bij de begrafenis van Siemens waren dan ook ruim 1000 landarbeiders aanwezig. Later richtten zij een grafmonument op voor hun ‘in de staking gevallen kameraad’. Eén van de mooiste zinnen op het grafmonument vind ik: Terwijl wij streden met zijn allen, voor iets meer gezinsgeluk en daarbij hielden voet bij stuk, is hij door dood’lijk schot gevallen. Maar eigenlijk is dit natuurlijk niet helemaal waar. Siemens was zelf geen stakende landarbeider. Hij was een winkelier die per ongeluk werd geraakt door een verdwaalde kogel – hoe erg dit natuurlijk ook is.
Afloop
De staking van 1929 duurde nog de hele zomer. De boeren werden geholpen door christelijke landarbeiders uit andere delen van Nederland, en ook Duitse landarbeiders werden ingehuurd. Bovendien beginnen de boeren met de aanschaf van allerlei machines. Hoewel de vakbond het jaar erop een aanzienlijke loonsverhoging voor de landarbeiders bereikte, heeft de staking de landbouwmechanisatie met vele jaren versneld. En wellicht heeft de staking – en het martelaarschap van Siemens – uiteindelijk wel een averechtse werking gehad…
© Sanne Meijer, 2019