Op een dag fiets ik door Zuurdijk. Eigenlijk was ik niet van plan een stop te maken, maar een overtrekkend regenbuitje dwingt me te schuilen bij de kerk. Daar stuit ik op intrigerende grafstenen die verwijzen naar de bijzondere geschiedenis van dit dorpje.
Zuurdijk is een bijzonder langgerekt dorp, met wel drie dorpskernen. Het is qua lengte één van de grootste dorpen in de gemeente de Marne, wat moeilijk voor te stellen is gezien er maar 100 mensen wonen. Ik kom Zuurdijk binnenfietsen vanaf het oosten en kom zodoende eerst door de ‘derde Zuurdijk’ en daarna door de ‘tweede Zuurdijk’; beide clusters bestaan uit een verzameling van armoedig uitziende arbeidershuisjes. Dit is een geheel onverwacht aangezicht tussen al die karakteristieke Groningse dorpjes die ik tot nu toe heb gezien. De ‘eerste Zuurdijk’ is de grootste dorpskern, met de kerk, een molen en een café. Ik zou Zuurdijk snel door zijn geracet zonder er echt aandacht aan te besteden, ware het niet dat er een regenbuitje overtrok waardoor ik gedwongen word beschutting te zoeken onder de grote kastanjebomen bij de kerk.
Ik besluit even bij het kerkje te gaan kijken, dat er een beetje somber uitziet vanaf de buitenkant. De witgepleisterde muren zijn grijs. Terwijl ik dichterbij kom, valt mijn blik op de graven die verspreid liggen over het groene gras rondom de kerk. Ik frons en loop erop af. Wat ik zie, is één van de meest bijzondere grijze grafstenen die ik in mijn omzwervingen in de Ommelanden ben tegengekomen. En die grafsteen ernaast ook. En daar ook. En die ook. Ik loop nu kriskras over het kerkhof, bewonderend en verbaasd over deze ontdekking. Stuk voor stuk prijken op de stenen vele symbolen en familiewapens. Ik sta er verrast naar te kijken. Welke rol spelen rijkdom en armoede in de geschiedenis van dit kleine dorp?
Gelukkig voor is er ontzettend veel informatie overgeleverd door het werk van de Zuurdijker boerenbroeders Zijlma. Mijn mond valt open als ik op internet tot de ontdekking kom dat Zuurdijk begin negentiende eeuw misschien wel het rijkste kerspel van Nederland was, gezien het feit dat hier toen zeven boeren woonden wiens vermogen elk op meer dan 100.000 gulden werd geschat (dat is, geloof me, héél veel voor die tijd). Dat kan ik me heden ten dage totaal niet voorstellen, maar toch is het waar. Aan het begin van de achttiende eeuw werd er veel land rondom het Reitdiep ingepolderd. Het gevolg was dat de grondeigenaren steeds rijker werden. Toen ook nog eens de macht van de Groningse adel afnam, kregen de ‘grote’ landbouwers steeds meer invloed. Rond Zuurdijk concentreerde macht zich bij een klein aantal boerengezinnen die door onderlinge huwelijken en erfenissen steeds machtiger werden. Deze tijd wordt ook wel aangeduid als de ‘Boerenrepubliek’, waarbij deze families grote invloed over het economische en maatschappelijke leven uitoefenden.
Aan het eind van de negentiende eeuw werden de Zuurdijker boeren voorbijgestreefd door de boeren in Oost-Groningen, waardoor er anno 2014 nog maar weinig te zien is van deze eens zo glorieuze tijd. De deur van de kerk is open. Voorzichtig loop ik naar binnen en kom wederom voor een verrassing te staan: ook het interieur is totaal anders dan wat ik gewend ben te zien. De muren zijn niet gestukadoord of bepleisterd, maar de wirwar van oude stenen is simpelweg wit gekalkt. Het meubilair is van donker eikenhout, wat voor een bijzonder contrast zorgt. Het lijkt eerder alsof ik een oud Shakespeariaans kasteel ben binnengelopen dan dat ik in een klein Gronings kerkje sta. Op de avondmaalstafel staat een vaas met een uitgedroogd boeket. Ook staat er om onverklaarbare redenen een verweerde, met verschenen bloemetjesstof bekleedde fauteuil. De parade van rijkversierde graven gaat gewoon door in de kerk. Tussen de kerkbankjes liggen de meest bijzondere stenen, die samen het gangpad vormen. Mijn favoriet is die van een mevrouw ‘van Kammen’: haar familiewapen bestaat uit drie mooie haarkammetjes.
Met een verbaasd gevoel laat ik het intrigerende Zuurdijk achter me. Mijn website heeft als doel mensen te laten zien dat Groningen prachtige plekken en bijzondere verhalen te bieden heeft – en dit is precies weer zo’n verrassende ontdekking op het Groningerland.
