Dit jaar herdenken en vieren we 75 jaar vrijheid. In de laatste oorlogsdagen werd er in de regio Delfzijl nog hevig gevochten. Een aantal indrukwekkende bunkers bij het gehucht Nansum, gelegen aan de zeedijk, herinnert nog aan de luchtdoelbatterij die hier ooit stond – en aan de slag om Delfzijl Pocket. Onderaan deze blog vind je een aantal bijzondere objecten uit Nansum.
Laatst fietste ik naar het gehuchtje Nansum, vlakbij Holwierde, iets ten noorden van Delfzijl. Een verstilde plek, met grote huizen en perfect onderhouden tuinen. Vanaf een uiterst chique picknickplaats in het weelderige voorjaarsgroen, keek ik naar een koolmeesje dat pinda’s uit een netje opsmikkelde. Bij het nabijgelegen insectenhotel was het een drukte van jewelste, daarachter drentelden lammetjes door het weiland. De zon scheen warm op mijn gezicht en ik hoorde niets het getjilp van blije vogels.
Het is moeilijk voor te stellen dat op deze vredige plek – precies 75 jaar geleden – de kanonnen onophoudelijk bulderden. Rondom Nansum werd in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog zwaar gevochten.
Delfzijl Pocket
Op 16 april 1945 werd de stad Groningen bevrijd. De Duitse troepen vluchtten vervolgens richting Delfzijl, maar daar werden ze al snel van twee kanten ingesloten: vanuit het westen door de Canadezen, vanuit het zuiden door de Poolse bevrijders. Het gebied rondom Delfzijl noemden de Canadezen de ‘Delfzijl Pocket’. De Duitse soldaten in die ‘Delfzijl Pocket’ konden eigenlijk geen kant meer op, maar waren niet van plan zich over te geven en besloten tot het bittere einde door te gaan. Ten noorden van Delfzijl voltrok de strijd zich rondom Holwierde.
Stelling Nansum
Dat had alles te maken met de Stelling Nansum. De omgeving van Delfzijl maakte onderdeel uit van de Atlantikwall: een ruim 5000 kilometer lange Duitse verdedigingslinie langs de kust. Bij het gehuchtje Nansum, gelegen aan de zeedijk, werd in 1942 een luchtdoelbatterij gebouwd. Het werd één van de zwaarste op Nederlands grondgebied. Deze luchtdoelbatterij moest geallieerde vliegtuigen neerhalen en de haven van Emden beschermen. De Duitse bezetter plaatste vier stukken geschut en twee snelvuurkanonnen in de dijk. Een paar jaar later moesten inwoners van omliggende dorpen meehelpen om rondom de Stelling Nansum een stelsel van mitrailleur opstellingen, tankgrachten, draadversperringen en mijnenvelden aan te leggen.
De geallieerde landing in Normandië, beter bekend als D-Day, maakte de Duitse bezetter nerveus. Daarom werd een begin gemaakt met de bouw van bunkers bij artillerieopstellingen aan de Eems- en Dollardkust. Ook bij Nansum verrees een aantal grijze bunkers in het landschap. De bunkers moesten soldaten en munitie beschermen tijdens luchtaanvallen.
De aanval
En die aanvallen, die kwamen. In de tweede helft van april 1945 werd er rondom Delfzijl wekenlang zwaar gevochten. In Holwierde moesten inwoners bijna een week in hun kelders verblijven. Toen ze op 29 april voorzichtig de schuilplaatsen uitkropen, bleek er geen gebouw meer heel te zijn. Boerderijen waren afgebrand, de kerk was zwaar beschadigd. Er waren veel burgerslachtoffers en gewonden gevallen. Een paar dagen later, op 2 mei 1945, klonken vanuit de kerktoren van Farmsum de laatste Duitse schoten. Daarna gaven de Duitse troepen zich over. De Tweede Wereldoorlog in Nederland was voorbij.
De bunkers in het landschap rondom Nansum en Holwierde zijn stille getuigen van de Tweede Wereldoorlog in de omgeving Delfzijl, en herinneren ons tot op de dag van vandaag aan ‘Operation Canada’ – oftewel, de Slag om Delfzijl.
Kriegstagebuch Nansum
Bijdrage door Ties Groenewold – Oorlogsmuseum Middelstum
Deze laatste pagina uit het Kriegstagebuch van Batterie Nansum, oftewel het logboek van de luchtdoelbatterij bij Nansum is tot op de laatste minuut voor de bevrijding bijgehouden, hoewel de laatste drie dagen vrij summier zijn wat notities betreft, sterker nog, een dag voor de overgave is überhaupt niks bijgehouden. Ook niet zo gek; de Canadezen van het Perth Regiment stonden al rond de bunkers van deze stelling. Er wordt geschreven over zwaar mortiervuur, gronddoelen en geallieerde vliegtuigen die de omgeving onder vuur nemen. Of de soldaat die dit logboek bijhield zelf naar buiten moest om te vechten of dat hij krijgsgevangen gemaakt is, is onbekend.
Asbak Batterie Nansum
Bijdrage door Ties Groenewold – Oorlogsmuseum Middelstum
De Delfts Blauwe asbak van Batterie Nansum is door Goedewaagen Gouda vervaardigd in opdracht van de Duitsers. De Marine Flak Abteilung 256, waar de batterij Nansum onder ressorteerde had hiervoor opdracht gegeven. Elke militair binnen de batterij kreeg een asbak ten behoeve van kerst 1942. Deze konden dan bijvoorbeeld naar huis worden gestuurd om zo de vrouw te laten zien waar ze zaten. Ook in Delfzijl, Termunten en Dollart-Süd (Carel Coenraadpolder) waren luchtdoelbatterijen en elk van deze kreeg ook een eigen asbak. Verder zijn er nog asbakken gemaakt voor de batterijen bij Pogum (D), Kanalpolder (D) en de zoeklichtstellingen. Allen voorzien van het opschrift Kriegsweihnachten 1942.
Het ontwerp van de asbakken komt van één van de militairen die in Batterie Delfzijl zat gelegerd, hij mocht zelfs van de commandant in de leer bij Tichelaar Makkum! Er zijn ook exemplaren bekend zonder het Kriegsweihnachten opschrift. Alle versies met kerstopschrift zijn te zien in het Oorlogsmuseum Middelstum.
© Sanne Meijer, 2020