Klaus Störtebeker was piraat en schrik van de Noord- en Oostzee. Zijn naam spreekt me al jaren tot de verbeelding. Laatst bezocht ik zijn thuishaven Marienhafe in Oost-Friesland – aan de andere kant van de Eems.
We gaan terug naar de veertiende eeuw. Volgens de overlevering zag Klaus Niklaus Störtebeker het levenslicht in Termunten – aan ‘onze’ kant van de Eems. Hij was een weesjongen, maar meer is er eigenlijk niet bekend over de jonge jaren van Klaus. In 1380 duikt hij opeens op in Wismar, in het oosten van Duitsland. Volgens een protocol van rechtszaken was hij mishandeld door twee mannen. Hij was toen een jaar of twintig.
Zeerover Klaus
Ruim veertien jaar later wordt Klaus pas weer in een bron vermeld. In de tussentijd heeft hij niet stilgezeten – sterker nog, Klaus heeft ondertussen zijn naam gemaakt. Het is namelijk de Engelse koning Hendrik IV die Klaus in 1394 bij naam noemt. En niet op een positieve manier. De koning beklaagt zich over de zeeroverij van Klaus.
Onze Klaus was klaarblijkelijk bijzonder bedreven geraakt in het veroveren van schepen. Dat deed hij in opdracht van Zweden. In de Oostzee had hij het voornamelijk voorzien op Deense schepen en hun goederen – veelal textiel en specerijen. Het behoeft geen verklaring dat deze veroveringen er niet bepaald zachtzinnig aan toe gingen. Als de kapitein genoeg geld bij zich had, kon er nog over het hart gestreken worden, maar over het algemeen haalde Klaus graag het mes tevoorschijn. De slachtoffers verdwenen in de golven.
De Likedelers
Toen de Denen het hoog in de bol kregen en Zweden probeerden te veroveren, zag Klaus een glansrol voor zichzelf weggelegd. Stockholm werd belegerd, maar Klaus kreeg het voor elkaar om de inwoners te bevoorraden zodat de stad stand kon houden. Dat deed hij natuurlijk niet alleen. Zijn piratenclub noemde zich de Likedelers, oftewel gelijkdelers. Ieder bemanningslid kreeg na een verovering een gelijke buit of prijs toebedeeld. Wel zo eerlijk, die Likedelers (als je het veroveren even vergeet). Hoe dan ook, de Likedelers hielpen Stockholm te ontzetten. Maar toen de vrede was gesloten wilden de Hanzesteden de piraten kwijt – en moesten Klaus en zijn Likedelers uitwijken naar de Noordzee en Waddenzee.
In 1396 verkaste Klaus van Zweden naar Marienhafe in Oost-Friesland. Daar zou hij zijn getrouwd met een dochter van zijn vriend Keno ten Broke. Tegelijkertijd wordt er ook gezegd dat hij onderdak heeft gekregen in de kerk. Feit is wel dat de kerktoren nog immer de “Störtebekerturm” wordt genoemd. Hoe het ook zij, Klaus en zijn Likedelers gingen ook vanuit Oost-Friesland vrolijk door met het enteren en in beslagnemen van schepen. Een veroverd schip vierde hij graag met een biertje of een wijntje. Klaus stortte eens in één teug een beker met vier liter bier achterover. Vandaar zijn naam: Störtebeker.
De Hollanders en de Hanzesteden vs. de Friezen en de Likedelers
Intussen was de strijd tussen Friesland (een gebied dat zich uitstrekte van West-Friesland tot Oost-Friesland en dus ook Groningen omvatte) en Holland opgelaaid. Klaus vocht mee tegen de Hollanders. Hij werd de held van de Friezen. Veroverde goederen verkocht hij op de markt of deelde hij uit onder het volk. Hij wordt dan ook regelmatig vergeleken met Robin Hood.
In een poging de maritieme handel met Engeland en Nederland te beschermen tegen piratenaanvallen, besloot het Hanzeverbond om de Hollandse steden te steunen. Doel: de Likedelers ten gronde richten. In 1401 kwam het tot een zeegevecht bij Helgoland. Het bleek een fatale slag voor de Likedelers: veertig piraten sneuvelden en er werden 73 Likedelers gevangengenomen. Klaus was één van hen. Piraat-zijn is nou eenmaal een risicovol beroep. Hij werd op 20 oktober 1401 staande onthoofd in Hamburg. In lijn met zijn ietwat eigenaardige doch sociale karaktertrekjes, had Klaus een speciaal verzoek voor de rechtbank. Hij vroeg of de medeveroordeelden die hij ná zijn onthoofding nog voorbij zou kunnen lopen, vrij mochten komen. En potverdriedubbeltjes, onthoofde Klaus bleef maar lopen. Toen hij inmiddels al elf van zijn mannen gepasseerd was, zagen de rechters zich genoodzaakt een blok voor zijn benen te gooien waardoor hij omviel. Overigens hielden de rechters zich niet aan hun afspraak: de elf mannen werden alsnog onthoofd.
Held van de (Oost-)Friezen
Klaus’ imago is in Oost-Friesland tot mythische proporties gegroeid. De moorden en diefstallen daargelaten, zijn de Friezen erg trots op de sociale en stoere Klaus. Hij leeft voort in straatnamen, standbeelden, fietsroutes, boeken, festivals, muziek, tv-series, cartoons en namen van schepen. Voor toeristische doeleinden wordt Oost-Friesland ook wel aangeduid als Störtebekerland. Een ware legende bij onze Oosterburen, die Klaus uut Termunten.
In de kerktoren van Marienhafe is een museum over Störtebeker gevestigd. Een geweldige locatie! Je kunt de toren ook beklimmen voor een magnifiek uitzicht over het “Störtebekerland” – je moet echter goed bestand zijn tegen nauwe wenteltrapjes. In de buurt van Marienhafe kun je overigens prachtig fietsen en wandelen. Ik zou zeggen: maak er een dagje van. Dat hebben wij ook gedaan, en het was top!
Aan de overkant van de kerk zit een café, als je nog de behoefte voelt om een beker van vier liter bier achterover te storten. Dat je het even weet.
© Sanne Meijer, 2018