Op 10 en 11 juni vindt het Groninger Open Molenweekend plaats. Verschillende molens openen hun deuren en molenaars verwelkomen bezoekers met interessante verhalen en leuke activiteiten. Ik stapte laatst op de fiets om een bezoekje te brengen aan de Langelandstermolen te Garmerwolde – en ontdekte haar bijzondere geschiedenis, uitgekerfde gedichten en schitterende omgeving.
Het is nog rustig in de stad als ik ’s ochtends op de fiets stap. De lucht is strakblauw en het zonnetje schijnt vrolijk. Via Noorddijk en Kardinge laat ik Groningen achter me en koers langs smalle fietspaadjes, glinsterende slootjes en wuivend fluitenkruid richting Garmerwolde. Wat fijn om de dag eens te beginnen met een fietstocht. Hoewel de wind mijn haar in mijn gezicht doet wapperen, loopt de temperatuur al snel op en kan ik mijn jasje uittrekken.
Iets ten noorden van het dorp Garmerwolde, halverwege de weg naar Thesinge, vind ik de Langelandstermolen. De poldermolen staat midden in het veld en lijkt trots uit te kijken over de weilanden, akkers en watertjes die haar omringen. Over een hobbelig landweggetjes fiets ik naar de molen, die al ijverig aan het draaien is. De molenaar wacht me al op. Harmannus Noot is net zestig geworden en al jarenlang dol op molens. Hij gebaart om zich heen naar het uitgestrekte landschap: “Wat een paradijs is het hier hè?” Harmannus kan hier wel een hele dag vertoeven. Gewoon, alleen met de molen en het uitzicht. Harmannus: “Er is hier altijd wel wat te zien.” Dan neemt hij zijn verrekijker mee en spot regelmatig reeën, hazen en zelfs ijsvogels. Soms komen er ook mensen langs. Vaak zijn het fietsers die de molen zien draaien en een kijkje komen nemen. Zij worden ongetwijfeld net als ik getrakteerd op mooie vergezichten en interessante verhalen van de molenaar.
Het gebied tussen de stad Groningen, Ten Boer en Bedum staat ook wel bekend als ‘het Lageland’. Dit laaggelegen gebied stond vroeger propvol poldermolens. Harmannus wijst op lege plekken in het landschap: “daar stond eentje, en daar bij die bomen, en daar ook.” De meeste van deze molens zijn inmiddels verdwenen, maar de Langelandstermolen staat hier al sinds 1829. Na de Tweede Wereldoorlog raakte de molen in onbruik doordat de bemaling toen werd overgenomen door een elektrisch gemaaltje. De Langelandster takelde af en verwerd tot een ruïne. “Laatst praatte ik met een voorbijganger die vertelde dat hij, toen hij kind was, vaak stiekem in de molen kwam spelen,” vertelt Harmannus. Omdat de molen in die tijd zo vervallen was, kon je er dus makkelijk in klimmen. Daar is nu gelukkig niets meer van te zien. Toen de Molenstichting Hunsingo en Omstreken de nieuwe eigenaar werd, is de molen in 1988 weer helemaal gerestaureerd. De molen schittert nu in het zonlicht. Maar waar komt die naam dan vandaan? De molen heet immers de Langelandster, en niet de Lagelandster, wat wellicht voor de hand liggender was geweest. Harmannus weet het antwoord: “De molen staat op een lang, smal perceel. Zie je dat? Vandaar de Langelandster.”
We stappen naar binnen. De molen is nog versierd met ballonnen en slingers voor Harmannus’ verjaardag. Er hangt een schilderijtje in een chique lijstje en het ziet er gezellig uit. Maar het zijn de lage balken die mijn aandacht trekken. Als een houten notitieboek zijn sommige balken rijkelijk voorzien van uitgekerfde gedichtjes, namen en jaartallen. Mijn vingers glijden over de letters. Even lijk ik in contact te staan met één van de molenbouwers, twee eeuwen geleden, die zijn naam met sierlijke letters in de molen heeft achtergelaten. Een ander handschrift, rechter en egaler, voorziet één van de ondersteuningsbalken met een prachtige gedichtje over het omliggende Lageland:
Had men ooit in ’t lage land
Watermolens bracht tot stand
Dan zouden in die waterplassen
Weinig beste vruchten wassen
Zaagen nu de Bataas zoonen
die weleer dit land bewoonden
Zaagen z’alles in ’t verschiet
Neen, dit land zij kenden ’t niet
Alles was toen wildernis
Waar nu bloei en welvaart is.
– D.K. Vink; 1836.
Ontroerd door deze overlevering uit vroegere tijden, realiseer ik me opnieuw: wat zijn er in mijn omgeving toch veel verborgen schatten te vinden.
Buiten, uit de wind, drinken we een kopje thee. In de verte zie ik de kerktoren van Garmerwolde. Ik zie veel, maar hoor niets anders dan het blije getjilp van vogels en het zoeven van de wieken. En dat is fijn. Harmannus vertelt: “Soms ga ik in de nok van de molen zitten en dan zie ik die machtige armen voorbij komen. Dat is fantastisch.” Het behoeft geen uitleg dat Harmannus een enthousiaste molenaar is. Zijn voorliefde voor molens begon toen hij aan het werk ging bij een molenmaker in Adorp. Hij raakte geïnteresseerd in het vak van molenrestaurateur, en besloot uiteindelijk de opleiding tot vrijwillig molenaar te gaan volgen. Dat is nu 37 jaar geleden. Na verschillende molens is Harmannus in Garmerwolde neergestreken. Ook is hij tweede molenaar bij de Krimstermolen te Zuidwolde. En genoeg krijgt hij er nooit van – sterker nog, in zijn vrije tijd gaat hij op ontdekkingstocht naar alle molens in Nederland. Op wat molens in Zuid-Holland na, heeft hij ze allemaal gezien. Wist je dat er in Groningen alleen al 84 molens te vinden zijn?
De Langelandstermolen draait best vaak. Dat weet ik uit ervaring, want elke keer als ik toevallig langs de molen fiets, draait ze. Harmannus krijgt vaak van de bewoners van de omliggende dorpen te horen dat zij het z’n mooi gezicht vinden als de molen draait. En dat is het natuurlijk ook. Maar we moeten deze molenaars ook niet voor lief nemen: dit zijn enthousiaste mensen, die hun vak met kennis en liefde – maar ook vrijwillig uitoefenen. Zonder hen geen molens. Kun je je dat voorstellen? Ik niet. Molens zijn bakens in het landschap. Molens zijn relieken van de geschiedenis die verborgen schatten en bijzondere verhalen huizen. Molens zijn regionale en nationale symbolen en zorgen voor schitterende plaatjes. Dus laten wij alle molenstichtingen, molenorganisaties en molenaars eens zien hoe we hun werk waarderen! Ga tijdens het Groninger Open Molenweekend ook eens op ontdekkingstocht naar een molen. De Langelandstermolen is in ieder geval beide dagen open. En ik kan zeggen: een absolute aanrader.
Check voor meer informatie en de deelnemende molens de website van het Groninger Open Molenweekend. Veel plezier!
Bronnen
“Langelandstermolen – Garmerwolde”. Stichting de Groninger Poldermolens. Via http://degroningerpoldermolens.nl/langelandstermolen/.
“Langelandstermolen in Garmerwolde”. Groninger Molens / Erfgoedsuite. Via http://groningermolens.erfgoedsuite.nl/alle-groninger/bestaande-molens/garmerwolde/.
Met dank aan Harmannus Noot.
© Sanne Meijer, 2017