Een tijdje geleden fietste ik door de polders boven Uithuizermeeden. Na kilometers van niets dan dijken, akkers en windmolens doemde er opeens een bosje op. Mijn nieuwsgierigheid was natuurlijk gelijk gewekt – en tot mijn verrassing zag ik een hekje met een informatiebord langs de weg staan. Ik sprong van de fiets en ontdekte dat het bosje eigenlijk een eendenkooi is, beter bekend als de Wytsemakooi.
Sterker nog, de Wytsemakooi is de oudste eendenkooi in de provincie Groningen. De ietwat driehoekige eendenkooi werd in 1670 al vermeld op een kaart. Op dat moment lag de zeekooi nog buitendijks.
Oorspronkelijk behoorde de kooi tot het bezit van de Rensumaborg in Uithuizermeeden. De kooi is vernoemd naar Sibina Wytsema, aan het einde van de zeventiende eeuw de bewoonster van de borg. De eigenaar van de borg had allerlei ‘heerlijke rechten’, waaronder ‘het recht van eendenkooi’. De heer van de Rensumaborg besloot de eendenkooi te verpachten aan een kooiker, die in het kooikershuis kwam te wonen. Hoewel het grootste deel van de gevangen eenden voor de eigenaar van de kooi waren bestemd, mocht de kooiker de andere eenden verkopen en was de opbrengst voor hemzelf.
Maar hoe werkte zo’n eendenkooi nou precies? Het waren tamme eenden die hun soortgenoten – zoals talingen en smienten – naar de plas in de eendenkooi lokten. De tamme eenden wisten immers waar het voer lag. Vervolgens joegen de kooiker en zijn hond (een speciaal opgeleid ‘kooikershondje’) de eenden de vangpijpen in. Hier komt de uitdrukking ‘de pijp uitgaan’ blijkbaar vandaan. Wist jij dat?
Rijk werd de kooiker echter niet van de eendenvangst. Verschillende kooikers van de Wytsemakooi hadden daarom bijbaantjes, zoals landarbeider of mollenvanger. Eén van hen begon met het kweken van stinzenplanten; en dan met name sneeuwklokjes. In de daaropvolgende decennia woelden reeën de grond om en zorgden ervoor dat de bolletjes door de gehele eendenkooi verspreid werden. Elk voorjaar ligt er een wit sneeuwklokjes-tapijt over de grond van de Wytsemakooi gedrapeerd.
De laatste kooiker vertrok in 1969 en het kooikershuis werd een jaar later afgebroken. Dertig jaar later komt de Wytsemakooi onder beheer van Natuurmonumenten te staan. In 2017 werd de op dat moment vervallen eendenkooi in ere hersteld. De Wytsemakooi is vrij toegankelijk, behalve in het broedseizoen (15 maart t/m 15 juli). Vanaf de Meneersweg in Uithuizermeeden loop je via een weiland naar de eendenkooi. Hier wonen bruine kiekendieven en steenuilen, maar ook reeën en vossen. Een prachtige plek – een verstild stukje natuur met dichte bosjes en oude bomen, in een verder weids polderlandschap.
© Sanne Meijer, 2020