Wahn: een verdwenen dorp in Duitsland

Ook over de grens, bij onze dichtstbijzijnde Oosterburen, zijn de mooiste plekjes en meest bijzondere verhalen te vinden. Op een halfuurtje rijden van Sellingen en Ter Apel ligt Wahn: ooit een florissant dorp, maar sinds de Tweede Wereldoorlog een ruïne in een militair oefengebied. 

Als je bij Sellingen of Ter Apel de grens met Duitsland over gaat, is het maar een klein halfuurtje landinwaarts rijden: het dorp Wahn (nabij Lathen). Of beter gezegd, hier bevónd zich ooit het dorp Wahn. Bijna een millennium lang was Wahn één van de grootste dorpen in het Emsland, het gebied waar de rivier de Eems doorheen stroomt. Er woonden in het begin van de twintigste eeuw ruim duizend mensen in Wahn. Daarnaast stonden er vier hotels, een zuivelfabriek, een houtzagerij en zelfs een treinstation. De blikvanger van het dorp was de schitterende achttiende-eeuwse Antoniuskerk. Nu is er niets meer.

Ik sta op de voormalige hoofdstraat. Wahn is een dicht, donker en eenzaam bos geworden. De oude klinkers zijn vrijwel niet meer te zien door het enkelhoge onkruid. Toch zijn er straatjes te ontwaren, die tussen de bomen door het groene woud in kronkelen. De huizen zijn niet meer. De winkels zijn niet meer. De stilte is er oorverdovend. Bij elke stap die ik neem, hoor ik de blaadjes op de grond ritselen. Er bekruipt mij een, zoals men in Duitsland zo mooi kan zeggen, ‘unheimisch’ gevoel. Ooit een bedrijvig dorp, nu geheel verdwenen. Ondanks de eventuele potentie, is deze plek geen toeristische attractie. Dat willen de nabestaanden van de voormalige inwoners van Wahn niet. Waarschijnlijk weet een groot gedeelte van de inwoners van Lathen niet eens dat hier, verdekt tussen de bomen, overblijfselen van zo’n treurige geschiedenis schuilgaan.

Het ritme van de negentiende-eeuwse alledaagsheid in Wahn werd grondig verstoord door de komst van Firma Krupp uit Essen. In 1877 kocht zij een enorme lap grond ten noorden van Meppen, waar het een schietplaats van maakte om de door de Firma geproduceerde kanonnen te kunnen testen. Nog steeds bevindt zich hier het grootste militaire oefengebied van Europa. Firma Krupp schoten met hun artillerie verder en verder, tot ze niet verder konden – tot aan Wahn. Er kwam eens een verdwaalde granaat het huis van de pastoor binnenvliegen, die de beste man op een haar mistte. Het dorp lag volgens Firma Krupp akelig in de weg. Toen de Eerste Wereldoorlog voor de deur stond, kreeg meneer Krupp D-Mark tekens voor zijn ogen. Er moest nog meer geproduceerd worden, nog meer getest! Daarom werd er tijdens de oorlogsjaren een commissie opgesteld om met de inwoners van Wahn te praten over een eventuele sloop van hun huizen. Logischerwijs reageerden de bewoners niet heel enthousiast op dit plan.

Duitsland verloor de Eerste Wereldoorlog echter sneller dan gepland. De plannen voor een vergroting van het militaire oefengebied waren daarmee, tot opluchting van de inwoners van Wahn, van de baan. Het leven werd weer opgepakt. De jaren twintig van de negentiende eeuw waren jaren van optimisme en vertrouwen. Dit was ook te zien in Wahn. De Antoniuskerk kreeg een nieuwe toren en werd verbouwd tot 37 meter lang. Het kende 652 zitplaatsen. De kerk was in die tijd beter bekend als de ‘Dom’ van het Hümmling-gebied.

Nog geen tien jaar heeft de ‘Dom des Hümmlings’ er gestaan. Toen kwamen de nazi’s.

In 1936 liep Adolf Hitler peinzend door Wahn. De keuze was al snel gemaakt: Wahn moest weg. Het grondgebied moest worden toegevoegd aan het militaire gebied, dat als doel had wapens te testen. De inwoners kregen ieders de keuze uit twee huizen of boerderijen in de omgeving. Daar moest men eentje uit kiezen en maar heen verhuizen. In 1942 kwamen 800 dorpelingen bijeen voor de afscheidsdienst in hun grootse Antoniuskerk. Aansluitend werd de grond ontwijdt en gooide men de sloopkogel erin. Na de kerk volgde de rest van het dorp en binnen de korte keren was de boel platgewalst. Wahn bestond niet meer. Zo makkelijk ging dat.

Wahn raakte in vergetelheid. Ruim 65 jaar betrad niemand het overwoekerde terrein dat ooit eens een dorp was. In 2006 kwam daar verandering in. Er kwam een lokale beweging op die zich er voor inzette om Wahn tot een gedenkplaats te maken. De fundamenten van de kerk werden blootgelegd, waarbij men nog vele brokstukken weer vond. Er werd een compleet mozaïek uitgegraven. De oude straatjes werden weer zichtbaar door het weghakken van de overwoekerende struiken en grassen. Er kwam een monument en een houten tuinhuisje met informatie te staan. Kleine bordjes werden neergezet op de plekken waar ooit eens huizen hebben gestaan. Daarop staan de namen van de laatste bewoners, hun beroep, en indien mogelijk, een foto van hun huis of winkel. Op de foto’s is te zien dat er prachtige bouwstijlen werden toegepast, het was een mooi dorp. Op 17 juni 2007 werd er een dienst gehouden tussen de brokstukken en fundamenten van de Antoniuskerk. Er kwamen weer 800 bezoekers.

De triestheid van deze zinloze onderneming daalt op me neer. Ik struin naar de andere kant van Wahn, dat van de rest van het dorp gescheiden wordt door een brede asfaltweg waar af en toe een auto over raast. Door het hoge gras zie ik in de verte een lange, brede muur van rode bakstenen. In het midden een gietijzeren hekje, vol spinnenwebben en klimop. Erachter, tussen hoge, donkere dennenbomen, ligt de begraafplaats. Deze is gespaard gebleven. Na 1940 is hier niemand meer begraven. Oude grafstenen staan schots en scheef, grotesk en kapot, maar vooral treurig door elkaar in het hoge gras. Opvallend zijn de vele kleine grafsteentjes, die van kinderen. De mate van kindsterfte lag hier blijkbaar erg hoog. Op één graf staan de namen van drie kinderen die vlak na elkaar zijn overleden. Ik kan me het verdriet van hun ouders niet voorstellen. Niet veel later werden ze ook nog eens uit hun dorp gezet, verbannen van de graven van hun kinderen, hun huis gesloopt.

Wahnsinn.

© Sanne Meijer, 2017.